| |
| Dr. Sozdar Mîdî E. Xelîl, (wergera ji erebî, Mustefa Reşîd): Kurdistan û rastiyên dîrokî di çîroka Tofanê da |
| 2015-07-29 11:34 |
|
|
Tîrêjên Çarşembê
Dr. Sozdar Mîdî (E. Xelîl), wergera ji erebî: Mustefa Reşîd)
Xelek - 18
Ziringiya bîreweriya nifşên pêş me:
Profesorê civaknasiyê Richard LaPiere carekê gotiye: "Heger dîrok wenda bû, rastî jî
wenda dibe"1. Ev gotineka pir rast û duriste. Raste ku raxistina dîrokê bi awayê mîtologî û
ayînî, bi xeberdana bûyerên ne reyalîtî û ne asayî, pir caran bi ramana me ya zanistî ra dikeve
nakokî û dijberiyê. Lê ji warê dîrokî va, ew pir girîngin, ji ber ku hin bûyer têda hene bi
hezarê salan em ji wan dûrin. Tiştê ku ji me tê xwastin ewe ku em wan bûyeran careka din
têxin rêya dîrokî û erdnîgarî ya rast û durist, û em di navbera wan da hevgirêdan û
peywendiyê avabikin. Hîngê li ber me rê vedibe ku em pir xaçepirs û pirsgirêkên ku li ber me
girtî bûn, ji hev vekin, em pir rastiyan bibînin û ji dîrokê ra qezenc bikin.
Mijara çîroka Tofanê jî wisa ye. Raste ku piraniya bûyerên wê li gor pîvanên naskirina zanistî
bi rastiyê ra naguncin. Lê belê em dikarin wan wek pirekê bi karbînin, ya ku me digihîne hin
bûyerên dîrokî, yên ku di berbanga dîrokê da pêkhatine. Heger ne ji ziringiya bîreweriya
nifşên destpêkê bûya ku efsane û rastî tevlihev kirine, me yê zanîna pir bûyeran ji dest xwe
berdaba û zirareka mezin bikira.
Ji çîroka Tofanê ya somerî, tewratî û qur"anî ji me ra hate diyarkirin ku ew çiyayê keştiya Nûh
li ser rawestiyaye çiyayekî kurdistanî ye. Navê wî di gotûbêja somerî da çiyayê
"Nisîr"(Nisir)e û Akkadiya nav lêkiriye çiyayê "Quti"; û navê wî çiyayî di dema me da çiyayê
"Pîre Megrûn"e. Ev çiya di gotûbêja tewratî da bi navê "Ararat" hatiye gotin û navê xweyî
niha "Agirî" ye. Di gotûbêja qur"anî da bi navê "Cûdî" hatiye gotin û heya niha jî ev çiya bi vî
Dema em li nexşeya Kurdistanê bi her pênc beşên xwe (Îran, Îraq, Sûriya, Turkiya û
Ermîniya) temaşe bikin û bi nexşeya çiyayên Zagros û Torosan ra bidin ber hev ku wek
hestiyê piştê (masiyê piştê) yê Kurdistanê ne, ji me va tê xuyakirin ku çiyayê "Nisîr" li başûrê
Kurdistanê, li nêziya çiyayê "Şêwe" dikeve, û çiyayê "Ararat" (Agirî) li bakurê Kurdistanê
dikeve, û şiyayê "Cûdî" li nawenda Kurdistanê, li nêziya quncikê başûr-rojava dikeve. Heger
me ev hersê çiya bi xêzên rasterast gihandin hev, sêgoşeyek pêktê ku seriyê wê li bakur û
bingeha wê ji başûr-rojhilat ber bi basûr-rojava va dirêj dibe.
1
2
Di rastiyê da çîroka Tofanê me dide hember sê pirsiyaran:
Pirsiyara Yekem: Gelo çima di gotûbêjên somerî, tewratî û qur"anî da hatiye ku rasterast
çiyayekî kurdistanî bûye rawestgeha keştiya Tofanê?. Gelo çima çiyayê Tofanê ne li cihekî
din li dervayî Kurdistanê bû?. Gelo çiyayên Kurdistanê maşahin (bimbarekin) û axa
Kurdistanê axeka pîroze li ba mezinên xwedawendên Somer û li ba Xweda di Cihûtî û
Îslametiyê da?. Ma ne Xweda bi navkiriye ku ew cihê keştiya Nûh wê lê raweste welatekî
maşahe (bimbareke)?. Ayeta qur"anî dibêje:
{ الظَّالِمِينَ الْقَوْمِ مِنَ نَجَّانَا الَّذِي لِلَّهِ الْحَمْدُ فَقُلِ الْفُلْكِ عَلَى مَّعَكَ وَمَن أَنتَ اسْتَوَيْتَفَإِذَا . وَأَنتَ مُّبَارَكًا مُنزَلًا أَنزِلْنِي رَّبِّوَقُل
Em bawer nakin ku şîrovekirina olî şêwazeka raste ji bo xwendina çîroka Tofanê. Şîrovekirina
olî bi awayekî giştî xwe dide aliyê êlîtî, neteweyî û ayînî. Ka em mijarê têxin ser rêya rêyalîtî
û logîkî (mantiqî). Deştên Mêzopotamiya helbet nizimin û kendava somerî (farisî) li başûrê
wan dikeve. Li başûr-rojavayê wan biyabana erebî ye. Ev hemû herêmên nizimin. Herêmên
bilind li dor vê herêmê ji aliyê rojhilat, bakur û bakurê-rojava va tenha çiyayên Kurdistanê ne;
Di çîroka Tofanê ya qur"anî da çiyayê Şengalê jî tê bi navkirin. Yaqot El Hemewî gotiye:
"Şengal li derdorên Cizîrê bajarekî naskirî ye. Navbera wî û Mûsilê sê rojin. Ew
bilindahiyeke di herêmeka bi giştî nizim da. Dibêjin: Keştiya Nûh eleyhi selam gava di
ser ra derbas bûye li kopa wî ketiye. Nûh gotiye ev sinê (diranê) çiyayekî ye ku zor li me
kiriye (bi erebî "car" li kiriye), loma jêra gotine "Sin-Car", ez nadim pey rastiya vî tiştî,
Helbet tê naskirin ku çiya warên mimkinin ji bo rizgarkirina ji tofanan. Ji ber ku Tofan li
Mêzopotamiyayê pêkhatiye, helbet tiştekî suriştî ye ku çiyayên Kurdistanê yên li derdora vê
herêmê, warên rizgarkirina ji tofanan bin.
Pirsiyara Duwem: Gelo çima cudahî (newekhevî) di navê çiyayê Tofanê da heye?
Em bawer dikin ku cudahiya derbarê navê vî çiyayî vedigere ser cudahiya gotûbêj û zimanên
ku ev çîrok pê hatiye nivîsandin. Akkadiyan nav lêkirine çiyayê "Qutî" û Aşûriyan ji çiyayê
"Nisîr" bi xwe ra gotine çiyayê "Kînîpa". Hîngê arîşe (pirsgirêk) di gotûbêja tewratî da
dimîne. Çiyayê Tofanê li gor vê gotûbêjê çiyayê Araratê (Agirî) ye ku ji başûrê
Mêzopotamiya bêhtirî hezar km dûre û ne çiyayekî başûrê Kurdistanê ye, yê ku li nêziya
Em bawer dikin ku ji gotûbêja tewratî ra du şîrove hene:
Şîroveya Yekem: Ji gotûbêja tewratî tê fêhmkirin ku malbata pêximber Îbrahîm (bavpîrê
Ibranan) di bingehê da ji bajarê "Ĥerranê" (Ĥaran) حَرّان yê horî ye. Hebûna malbatê li bajarê
"Ûr" (Ur) li başûrê Mêzopotamiya tenha ji bo demeka kurt bû4. Di Tewratê da dîsa hatiye ku
Xweda "Bihuşta Aden" عَدْنجَنَة çand û Adem û Ĥewa حَوّاء xistin nav; û ku ev bihuşt li ba
kaniyên çemên Dijle û Ferat bû - li nêziya çiyayê "Ararat" Agirî, li bakurê Kurdistana niha5.
Ev tê wê maneyê ku li gor gotûbêja tewratî, mirovatiyê jiyana xwe ya duwem ji bakurê
Kurdistanê destpêkiriye. Nivîskarên rêwîtiyên Tewratê bawer kirine ku Tofan li wê herêmê
pêkhatiye û ne li başûrê Mêzopotamiya. Hîngê tiştekî suriştî ye ku ew bawer bikin, ew çiyayê
ku keştî li ser rawestiyaye û ji wir Nûh û yên pêra jiyana duwem ya mirovatiyê destpêkirine,
çiyayê "Ararat" (Agirî) be, ji ber ku ew çiyayê herî bilind li wê herêmê ye.
3
Şîroveya Duwem: Bi me ra di lêkolînên pêşîn da derbas bû ku navê qehremanê Tofanê bi
nivîskî li ser perçeyek ber (kevir) bi zimanê ĥerranî (Haranî) bi şêwazê "Nah-Molet" hate
dîtin, û ku bajarê "Ĥerran/Ĥaran/Hewran/Horan" ji bajarên Horiyan yên here girîng bû, û ku
çîroka Tofanê di bermaya horî da jî naskirî bû. Ji lew ra, pir gengaz û mimkine ku navê Nûh
(Noah) di çîroka Tofanê ya tewratî da di bingehê da ji çîroka Tofanê ya horî biribin. Hîngê
tiştekî suriştî ye ku çiyayê Ararat (Agirî) rawestgeha keştiya Tofanê be, ji ber ku ew çiyayê
herî bilinde di nawenda welatê Horiyan da, pêş belavbûna wan ber bi başûr û rojava da6.
Pirsiayara Sêhem: Di gotûbêja qur"anî da hatiye ku navê çiyayê keştî li ser rawestiyaye
"Cûdî" ye; ne "Nisîr", ne jî "Ararat". Gelo çi sir û nehînî di pişt vê yekê da heye?
Bi me ra derbas bû ku navê çiyayê Tofanê di gotûbêja somerî da "Nisîr"e û Akkadiyan nav
lêkirine "Qutî" û ku navê wî yê niha bi kurdî "Pîre Megrûn"e. Helbet gelek diyare ku
nêzîkahiyeka dengdayiyê di navbera peyvên "Kutî, Gûtî, Cûtî" da heye. Bi taybetî heger me
anî bîra xwe ku ev nav hemî bi navê "Kûtî, Gotî, Gûtî, Cûdî" va girêdayî ne û Gotî liqekin ji
Helbet, Qur"an li ser pêximber Muhemmedê erebî daket û wî ji Ereban ra ew nav gotin yên ku
wê hîngê li ba wan naskirî bûn. Divêt em bêjin ku di wê demê da hemû Ereb ne pûtperest bûn.
Belê hinek ji wan Cihû û hinek jî Krîstiyan bûn. Cihû û Krîstiyan di warê çandî û belavkirina
ayînî da li welatê Ereban û bi taybetî jî li Yemenê çalak bûn. Du olên krîstiyanî li welatê
Ereban belav bûbûn: Ola krîstiyanî-nestorî û ola monofîzî (ye"qobî) يَعقوبي . Ev herdu ol jî bi
ola fermî ya Dewleta Bizantî ra dijber bûn; ji ber hin sedman ku binavkiria wan li vir ne cihê
Lê divêt em bêjin ku bingeha çandî ya van herdu olên (mezhebên) nestorî û monofîzî
peywediya xwe ya kîp bi bermaya rojavayê Asiyayê ra bi giştî û bermaya Mêzopotamiya ra bi
taybetî hebû. Di nav wê da, navê akkadî yê çiyayê Tofanê (çiyayê Qutî / Kûtî); li gor Gotiyan
(Gûtî, Cûdî). Dîsa girînge em bêjin ku herêma Cizîrê ya kurdistanî, bi taybetî jî herêmên
Niseybîn û Ruha (Ûrfa) yên ji Ĥerranê va nêzîk, herêmên here pêşîn bûn ku krîstiyanî lê belav
bûbû. Ye"qob El Beradi"î البَرادْعييعقوب (sala 578 z. miriye), avakerê ola (mezhebê) monofîzî, bi
xwe metranê Ruhayê (Urfayê) bû7.
Ji lew ra, pir gengaz û mimkine ku Krîstiyanên pêşîn ketibin bin bandora çîroka Tofanê ya
akkadî, ji ber ku ew êdî bûbû beşek ji bermaya gelêrî di hawîrdora wan da û wisa wan çiyayê
Cûdî yê bilind di herêma Cizîrê da wek çiyayê Tofanê çespandibin. Û herwisa bi rêya oldarên
monofîzî ev gotûbêj gihîştibe welatê Ereban û di pey ra jî ketibe bermaya îslamî8.
1 Richard LaPiere: Guhartina Gewre, rûpel 345.
3 Yaqot El-Hemewî: Ferhenga welatan, 3/262.
4 Seyid Mehmud El Qimni: Pêximber Ibrahîm û dîroka nenas, rûpel 61-71. Fadil Ebdulwahid Elî: Ji Somer heya
5 Tewrat, Rêwîtiya pêkhatinê, Eshah 2, ayat 7-14.
6 A. W. F. Tomlin: Fîlozofên rojhilatê, rûpel 118.
7 Niqola Ziyadeh: Krîstiyanî û Ereb, rûpel 159-162. Hebîb Bedir û hinên din: Krîstiyan di dîroka xwe da li
8 Sîdiyyu: Dîroka Ereban ya gelemper. rûpel 129. Niqola Ziyadeh: Krîstiyanî û Ereb, rûpel 159. û li Hebîb Bedir
û hinên din: Krîstiyan di dîroka xwe da li rojhilat binêre, rûpel 195, 198 |
|